BESLENME VE SİNDİRİM

• Özelleşmiş sindirim sistemleri yoktur.(Hidra ve planaria da hücre dışı sindirim için gereklidir.)b)Besinler küçük olup endositoz la alınırlar.
• Mekanik sindirim görülmez.
• Sindirim hücre içinde sindirim kofullarında gerçekleşir.
• Protistalar,süngerlerde görülür.
• Hidra ve planarialarda hücre dışı sindirimi hücre içi sindirim takip eder.
• Lizozom taşıyan bütün hücrelerde işlevini kaybeden organel ve yapıların lizozom larla parçalanması hücre içi sindirimdir.

• Bazı bakteri ve mantarlar bu gruptandır.
• Özelleşmiş sindirim yapıları görülmez.
• Hücre dışı sindirimi gerçekleştiren özel enzimler salgılarlar.
• Kimyasal sindirimden sonra emilim gerçekleşir.
• Beslenme hızı ve oranı düşüktür.
• Mekanik sindirim görülmez.

• Bazı yaprakları metamorfozla böcekleri yakalama organı ve sindirim ortamı haline gelmiştir.
• Özel sindirim enzimleri üretirler.
• Kimyasal sindirimden sonra emilim gerçekleşir.
• Mekanik sindirim görülmez. 

• Sindirim özelleşmiş boşluklarında gerçekleşir.
• Özel bezler tarafından kimyasal sindirimin değişik aşamalarında rol alan enzimler salgılanır.
• Mekanik sindirimden sonra gerçekleşir.(Bazı canlılarda önce sindirim sistemi ve birlikte gerçekleşir.)
• Beslenme hızlı ve verimlidir.
• Herbivor canlıların bağırsaklarında yaşayan bazı tek hücreliler hücre dışı sindirime yardımcı olurlar.
• Endoparazitler hariç çoğu omurgasız ve bütün omurgalılar bu gruptandır.
• Besin kaynaklarına göre herbivor, karnivor ve omnivor olmak üzere üçe ayrılırlar.

1-Ağız:

A)Görevi:

• Besinlerin sisteme alınması
• mekanik sindirim
• Kimyasal sindirim
• Besinlerdeki kimyasallar algılanarak sindirimle ilgili refleksleri başlatmak.

• Dudak ve yanaklar:Emme,içme,besinlerin dişler üzerinde tutulması.
• Damak:Ağız ve burun boşluğunu ayırarak memelilerde mekanik sindirimi olanaklı kılar.
• Dil:Besinlerin tadını algılamak,besinleri dişler üzerinde hareket ettirmek,yutkunmada besini yutağa itmek.
• Diş:Mekanik sindirimi gerçekleştirmek.
• Tükürük bezleri:

• Besinlerin ıslatılıp yumuşatılması.
• Ağız içini nemli ve kaygan tutulması.
• Besin partiküllerinin yapışmasını sağlayarak lokma haline getirilmesi.
• Nişastanın sindirimi.
• Ağız içinin hafif bazik değerde tutmak.

A)Görevi:

• Ağızla alınan besinleri düzenli aralıklarla yemek borusuna iletmek.
• Burunla alınan havayı soluk borusuna iletmek.
• Alınan besin ve solunum havasındaki mikroorganizmalara karşı bağışıklık sistemini uyarmak.

• Ağız boşluğu     
• Burun boşluğu    
• Yemek borusu    
• Soluk borusu   
• Östaki  borusu

A)Görevi:
Yutkunma ile kendisine gelen besinleri peristaltik hareketleri  ile  düzenli aralıklarla mideye iletmek.
B)Yapısı:

• İçte: Mukoza katmanı bulunur.
• Ortada:Uzunlamasına ve halkasal olarak yerleşmiş kaslar bulunur bunların peristaltik hareketleri ile basinler düzenli aralıklarla mideye taşınır.
• Dışta :Seroza bulunur.

A)Görevi:

• Depolama  
• Mekanik sindirim  
• Kimyasal sindirim   
• İletim   
• Mikroorganizmaların öldürülmesi   
• Emilim!

• İçte: katlanmalar yapıp yüzey alanını artıran mukoza bulunur.salgı bezleri bu katmanda bulunur.
• Ortada:Kasdokusu bulunur.Uzunlamasına, halkasal ve çapraz yerleşen kasların hareketi ile midede yoğurma hareketleri oluşur.Bu hareketler besinlerin midede tutulması salgılarla karışması ve kısmen de mekanik sindirime uğratılmasını sağlar.
• Dışta:Seroza katmanı bulunur.

• epsin:Proteinleri sindirmek
• Lap:Süt proteinlerini kazein (Peynirleştirmek) haline dönüştürmek.
• Mukus:
• Sindirim yüzeyini nemli ve kaygan tutmak
• HCL ve enzimlerin etkisinden dokuları korumak
• HCL:   *Pepsinojeni pepsin haline getirmek.
• Bazı mineralleri redükleyerek emilebilir hale getirmek.
• Besinlerle gelen mikropları öldürmek.
• Proteinlerin sindirimi için asidik ortam oluşturmak.
• Amilaz ve lipaz :mide ortamında etkisizdirler.

• a)Besin görme         
• b)Mide gerilmesi      
• c)Stres

• Gastrin (Artırıcı etkiye sahip mideden salgılanır.)
• Enterogastron: (Azaltıcı etkiye sahip , incebağırsaklardan salgılanır.)

• Midede sadece proteinlerin sindirimi olur:Amilaz ve lipaz üretilmesine karşın asidik ortam olduğu için etkisizdirler.
• Mide içeriğinin ph’sı 1,5-2 dir.
• Mide öz suları ile karışmış yarı sindirilmiş içeriğe kimus denir.
• Midede karbonhidratların ve yağların sindirimi ortamın asidik olmasından dolayı gerçekleşmez.

• Duedonum (Onikiparmak bağırsağı)-
• jejenum(Boş bağırsak)
• ileum(Kıvrımlı bağırsak) adı verilen üç kısımdan oluşur.

C)görevi:

• Kimyasal sindirimi gerçekleştirmek 
• Emilimi gerçekleştirmek 
• Besinleri kalınbağırsağa iletmek

a)İnce bağırsak iç salgıları ve görevleri:Bu salgılar midenin asidik içeriği ince bağırsaklara geçtiğinde üretilir.

• Enterogastron:Mide faaliyetlerini yavaşlatır.
• Kolesistokinin:Safra kesesini uyararak safra salgısının koledok kanalından duedonuma boşalmasını sağlar.
• Sekretin:Pankreastan su ve alkali tuzların salgılanmasını ve virsung kanalı ile duedonuma boşalmasını sağlar.
• Pankreozimin: Pankreastan enzim içerikli salgıların virsung kanalı ile duedonuma boşalmasını sağlar
• Enterokrin: İnce bağırsağın dış salgı bezlerini uyarır.

• Ortamı alkalileştirmek.
• Yağların sindirimine yardımcı olmak.
• Antiseptik ödevi ile bağırsakların bakteri florasını dengelemek.
• Yağ ve yağda eriyen vitaminlerin emilimini sağlamak.

• Su ve alkali tuzlar:( ph:8,5) Asidik mide içeriğini alkalileştirip ortamı kimyasal sindirime hazırlamak
• Tripsin:Polipeptidlerin sindirimini sağlamak
• Lipaz:Yağların sindirimini sağlamak
• Amilaz:Nişastanın sindirimini sağlamak
• Kimotripsin:Polipeptid leri sindirmek

• Mukus:Yüzeyin kayganlaşması ve enzimatik etkilerden dokuları korumak.
• Enterokinaz:Pankreastan inaktif halde salgılanan tripsinojeni aktif enzim tripsin haline çevirir.
• Peptidaz:Peptidlerin sindirimini sağlamak.
• Amilaz:Nişastanın sindirimini sağlar.
• Maltaz maltozu, Laktaz  laktozu,  sukraz  sukrazı monosakkaritler haline çevirir.
• Nukleaz:nucleik asitlerin sindirimini sağlar.

a)Karbonhidratların sindirimi: Pankreastan üretilen amilaz ve ince bağırsaklardan üretilen amilaz,maltaz,laktaz, sukraz etkilidir.

• Ca nın emiliminde Parathormon ve vit-D etkendir.
• Fe aktif taşıma ile emilirler.
• Vit-C Fe emilimini kolaylaştırır.
• Suda eriyen vitaminler(B-C) yağda eriyen vitaminlere (A-D-E-K) oranla daha hızlı emilirler.
• A-D-E-K vitaminlerin emilimi yağların emilimine bağlıdır.
• Na iyonları aktif taşıma ile emilirler ve su pasif olarak bu iyonları takip eder.

• İçte:Dokusal katlanmalara sahip mukoza
• Ortada:Uzunlamasına ve halkasal yerleşmiş kaslar;Bunlar devamlı olmayıp yer yer kesiklikler gösterir.Bu nedenle kütle peristasisi görülür.(Peristaltik dalgalanmalar organ boyunca devam etmeyip,yer yer kesikliğe uğrar.)
• Dışta:Seroza bulunur.

• İnce bağırsaklardan sonra en önemli emilim bu organda görülür.
• İnce bağırsaklarda emilmemiş glikoz ve amino asitler
• İnce bağırsaklarda emilmemiş safra tuzlarının emilimi
• Bazı elektrolitlerin emilimi
• Sindirim artıkları içinde bulunan suyun emilimi
• Simbiyotik bakterilerin ürettiği K ve B grubu vitaminlerin emilimi gerçekleştirilir.

1-Sinirsel:
Ağıza besinin alınması,Organa besinin girmesi Besinin görülmesi, kokusunun alınması ,Besini hatırlatan herhangi bir uyaranın (ses,renk,şekil vb.)algılanması. salgıların oluşumunu uyarır.

• Sindirim sisteminde mekanik sindirimin görüldüğü yapılar: Ağız (Dişler) ve Midedir.(Kas hareketleri)
• Sindirim sisteminde sindirim enzimi üreten yapılar: Ağız,Mide,İnce barsak,Pankreas
• Salgıları ile sindirime yardımcı olan yapılar: Ağız, Mide,
• İnce barsak,Pankreas,Karaciğer
• Emilimin görüldüğü yapılar( Çoktan aza doğru):İnce barsaklar,Kalın barsaklar, Mide (Ağız:Çok az ve inorganik maddeler)

• Toprak solucanı ve kuşlar gibi ağızda mekanik sindirimi olmayan herbivor canlılarda görülür.
• Besinlerin depolanmasında rol oynar.
• Besinlerin ıslatılıp yumuşatılmasında ve mekanik sindirime hazırlanmasında rol oynar.
• Yavru bakımı olan kuşlarda yavrulara besin taşıma ve hazırlamada rol oynar.
• Karnivor kuşlarda kemik, tırnak,tüy gibi sindirilmeyen artıkların toplanıp dışa atılmasını sağlar.

• Toprak solucanı ve kuşlar gibi ağızda mekanik sindirimi olmayan herbivor canlılarda görülür
• İçinde küçük taşları olduğu kaslı bir organdır
• Bezli mideden sonra gelir.

• Bahçe salyangozlarının taşlıklarında taş değil özel dişler bulunur.
• Sindirimin hızlandırılmasında rol oynar.

• Herbivor memelilerde görülür.
• Besin değeri az olan bitkisel besinlerin depolanması ve mayalanmasını sağlar.
• Bu yapılarda  simbiyotik yaşayan ve selüloz sindiren enzim üreten tek hücreliler bulunur.
• Bu yapılar canlıda önemli hacim ve ağırlığa sahiptir.

• Balıklar, kurbağalar,sürüngenler
• Karnivor oldukları için sindirim kolay ve hızlıdır. Az miktarda alınan besinler uzun süre yeterlidir.

• Bu canlılar endoparazitler dir.
• Diğer canlıların sindirim boşluğunda veya doku sıvılarında yaşar.
• İhtiyaç duyduğu besinleri canlı sistemlerinden hazır olarak tüm vücud yüzeyi ile emerek alırlar.

• Örümceklerden çoğu bu gruba girer.
• Avını yakaladıktan sonra enzimlerini avının vücudu içine enjekte eder kimyasal sindirim sonucu oluşan besleyici sıvı içilerek beslenme tamamlanır.

• Böcek yakalamak ve kimyasal sindirime uğratmak için özelleşmiş yapraklara sahiptirler.
• Besinleri vücud dışında kimyasal sindirime uğrattıktan sonra difüzyon la hücreleri tarafından emilir.

Büyük moleküllü besinlerin , hücre zarındaki porlardan(delikler) geçebilecek hale getirilmesine sindirim denir

Ototrof(Üretici) canlılarda sindirim sistemi yoktur.


Büyük Molekül + Su = Küçük Molekül

1)Mekanik Sindirim : Besinlerin , dişler yardımıyla çiğnenmesi , safra öz suyunun yağları parçalaması , kuşlarda taşlık yardımıyla besinlerin parçalanması örnek verilebilir.

Mekanik sindirilen besinler hücre zarından geçemezler.

2)Kimyasal Sindirim : Büyük moleküllü besinlerin enzimler yardımıyla monomerlerine kadar parçalanmasıdır.

Su kullanıldığı için , kimyasal sindirim bir hidroliz reaksiyonudur.

Kimyasal sindirim sırasında ATP enerjisi harcanmaz.

HÜCRE İÇİ SİNDİRİM:

Hücre zarından geçemeyecek kadar büyük moleküllerin endositozla, besin kofulu oluşturularak ,lizozomdaki enzimlerle sindirilmesidir.

Hücre içi sindirim yapan hücrelerde lizozom sayısı fazladır.

Sindirim atıkları taşıyan sindirim kofulu , boşaltım kofulu halini alır.

Amip , öglena gibi tek hücrelilerde, süngerler, sölenterler ve yassı solucanlardan bazıları , insan ve hayvanlardaki akyuvar hücreleri hücre içi sindirim yapar.

HÜCRE DIŞI SİNDİRİM :

Hücre dışı sindirim , canlılara dış ortamdaki büyük ve kompleks besinlerden faydalanma imkanı verdiği için hücre içi sindirime göre daha avantajlıdır.

Çürükçül bakteri ve mantarlarda , salyangoz , deniz kestanesi ve toprak solucanı gibi omurgasızlarda ve bütün omurgalılarda hücre dışı sindirim görülür.

MANTAR VE BİTKİLERDE SİNDİRİM :

Bitkilerden sadece böcekçil bitkilerde hücre dışı sindirim görülür. Azot açısından fakir topraklarda yaşayan bu bitkiler azot ihtiyaçlarını böceklerden aminoasit halinde alırlar.

HAYVANLARDA SİNDİRİM :

Besinlerin alındığı ve atıkların atıldığı tek açıklık varsa Eksik Sindirim Sistemi görülür. Sölenter ve yassı solucanlarda rastlanır.

Besinlerin alındığı ve atıkların atıldığı açıklıklar farklı ise Tam Sindirim Sistemi görülür.Yuvarlak solucanlardan itibaren tüm hayvanlarda görülür.

OMURGASIZLARDA SİNDİRİM:

Sölenterlerde sindirimin yapıldığı boşluğa Gastrovasküler boşluk denir.

Hidrada besinlerin yakalanmasını sağlayan uzantılara Tentakül denir.Bu uzantuların üzerlerinde bulunan yakıcı hücrelere knidosit denir.

OMURGALI HAYVANLARDA SİNDİRİM :

Kavramlar :

Otçul (Herbivor) , Etçil (Karnivor) , Hepçil = Hem etçil , hem otçul (Omnivor)

Memeliler hariç diğer omurgalılarda boşaltım maddeleri ve sindirim atıklarının vücut dışında atıldığı boşluğa kloak denir.

1)MEMELİLERDE SİNDİRİM:

Otçulların sindirim kanalı , etçillere göre daha uzundur .

Geviş getirmeyen memelilerin ince bağırsakları , geviş getirenlerden daha uzundur.

Geviş getirmeyen otçulların mideleri tek , getirenlerin 4 bölmelidir.

Geviş getirenlerin mide bölmeleri sırasıyla: İşkembe , Börkenek , Kırkbayır , Şirden olarak sıralanır.

Geviş Getirme olayı :

* Az çiğnenmiş besinler işkembe ve börkenekte geçici olarak depolanır.Bu aşamada kısmen selüloz sindirimi görülür.

*Ağıza geri getirilen besinler , dişlerle fiziksel sindirime uğrar.

*2.kez yutulan besinler Kırkbayır ve Şirden'e gönderilerek yoğun kimyasal sindirime uğrar.

2)İNSANDA SİNDİRİM:

Sindirim Organları sırasıyla:

*Ağız

*Yutak

*Yemek Borusu

*Mide

*İnce Bağırsak 

*Kalın Bağırsak 

Sindirime yardımcı organ ve bölümler

*Karaciğer

*Pankreas

*Ağızdaki tükürük bezleri

*İnce B. bezleri 

1)AĞIZ:

Dişlerde fiziksel sindirim yapılır.

Tükürük bezlerindeki enzimler ile kimyasal sindirim yapılır.

Tükürük bezlerindeki amilaz(pityalin) ile Nişasta = Maltoz + Dekstrin tepkimesi olur.

EKSTRA BİLGİ : Diş etinin üzerindeki kısım (Taç) , Diş eti ile sarılı kısım (Boyun) , Çene kemiği içindeki kısım (Kök), Mine tabakasının altında dentin bulunur. Dişin ortasındaki boşluklara(pulpa) denir.

2)YUTAK:

Mukoza zarı ile kaplıdır.

Ağız ile yemek borusu arasında köprü görevi görür.

Gırtlak kapağı(epiglottis) soluk borusunu kapatarak , lokmaların soluk borusuna geçmesini önler.

3)YEMEK BORUSU :

Her yutma olayından sonra yemek borusunun üst kısmından mideye doğru yayılan dalga hareketine peristaltik hareket denir.

Peristaltik hareket , mide ve bağırsaklarda da gerçekleşir.

Mide ve yemek borusunda geriye doğru yapılan peristaltik hareketler sonucu kusma meydana gelir.

Sindirim yoktur.

4)MİDE:

Midenin , yemek borusuna bağlana kısmına mide ağzı(kardia) , ince bağırsağa bağlanan kısmına mide kapısı (pillor) denir.

Mukoza tabakasında ; mukus , HCL ,gastrin hormonu , pepsinojen enzimi , lipaz enzimi ve lap enzimi vardır.

Mukus , enzim ve HCl den gelen zararları önler.

Mide kasları , besinleri mide özsuyu ile karıştırarak kimus denilen bulamacı oluşturur.

Bağ doku periton denilen zar ile sarılmıştır. Bu zar midenin diğer organlara sürtünerek aşınmasını engeller.

Midenin çalışmasını vagus siniri ve gastrin hormonu düzenler.[Besinler ağızda çiğnenirken vagus siniri mide hücrelerini uyarır . Ve mide hücrelerinden gastrin hormonu salgılanır.]

5)İNCE BAĞIRSAK :

Kimyasal sindirim ve monomer emilimi gerçekleşir.

Sırasıyla ; 12 parmak bağırsağı (duedonum ) , boş bağırsak (jejenum) ve kıvrım bağırsak (ileum)dan oluşur.

12 parmak bağırsağı sindirimin yoğun olarak yapıldığı yerdir.

İnce bağırsakta water kabarcığına , safra kesesinden gelen koledok kanalı ile pankreastan gelen wirsung kanalı açılır.

İnce bağırsakta emilimi sağlayan yapılara villus denir. Villuslardaki sitoplazmik katlanmalar sonucu mikrovilluslar oluşur.

İnce bağırsak yüzeyinde mukus salgılayan iç epitel hücreleri(goblet hücreleri ) bulunur.

Karaciğerden gelen safra ile pankreastan gelen sindirim enzimleri water kabarcığına ulaşır.

Sekretin hormonu ; pankreastan HCO3'ün ince bağırsağa salgılanmasını sağlayarak pH'ın 7-8 arasında kalmasını sağlar . Ayrıca karaciğerde safra üretimi ve salgısını yönetir.

Kolesistokinin hormonu; Safranın , safra kanalına boşalması ve pankreas enzimlerinin ince bağırsağa salgılanmasında görevlidir.

Enterogastrin hormonu : Açlık durumunda , mide hücrelerinin mide öz suyu üretmesini engeller ve mide faaliyetini yavaşlatır.

6)KALIN BAĞIRSAK :

Sırasıyla ; kör bağırsak (çekum ) , kolon ve düz bağırsak (rektum)dan oluşur.

Kör bağırsağın , ince bağırsakla bağlantı yaptığı yere apandis denir. Apandisin iltihaplanması sonucu apandisit hastalığı ortaya çıkar.

Goblet hücreleri mukus salgılayarak sindirim artıklarının (posa ) atımını kolaylaştırır.

Mineral , tuz ve suyun emilimi gerçekleştirilir.

Meydana gelen dışkı içinde ; sindirim artıkları , selüloz , ölü bakteriler , epitel hücreleri bulunur.

Dışkı rengini safra pigmentleri , kokusunu ise bakteriler belirler.

SİNDİRİM SİSTEMİNE YARDIMCI ORGANLAR

1)PANKREAS:

Karma bir bezdir.

Pankreas öz suyu içerisinde ; Su , HCO3 , amilaz , tripsinojen , kimotripsinojen , DNAaz ve RNAaz bulunur.

Langerhans adacıklarından , insülin ve glukagon salgısı yapılır.

2)KARACİĞER VE SAFRA KESESİ:

Safra salgısı karaciğer kanalı ile salgılanır.

Safra suyu içinde; safra tuzları , kolesterol , yağ asitleri , su ve safraya rengini veren pigmentler bulunur.

Safra sıvısı ; yağları fiziksel parçalar , yağda eriyen vitaminlerin (A,D,E,K) emilmesini kolaylaştırır , antiseptik(bakteri öldürücü) özellik gösterir

Karaciğer kupfer hücreleri ile yaşlanmış alyuvarları parçalar.

Amonyağı üre ve ürik asite çevirir.

Provitamin A 'yı A vitaminine çevirir.

BESİNLERİN KİMYASAL SİNDİRİMİ :

Karbonhidratların sindirimi : Ağızda başlar , midede yoktur , ince bağırsakta devam eder.

Proteinlerin sindirimi : Midede başlar , ince bağırsakta devam eder .

Yağların sindirimi : İnce bağırsakta başlar ve biter.

A)KARBONHİDRATLARIN SİNDİRİMİ :

Nişasta + Su (amilaz aracılığıyla) = Maltoz + Dekstrin

Dekstrin + Su(amilaz aracılığıyla) = Glikoz

B)PROTEİNLERİN SİNDİRİMİ:

Pepsinojen enzimi aktif bir enzim değildir HCl etkisiyle aktifleştirilerek pepsin'e dönüşür.

Pepsinojen + HCl = Pepsin Protein + Su(pepsin aracılığıyla) = Polipeptit

Pepsinojen gibi pasif halde bulunan tripsinojen ve kimotripsinojen , enterekinaz enzimi ile tripsin ve kimotripsin'e dönüşür.

C)YAĞLARIN SİNDİRİMİ:

Yağ + Safra Sıvısı = Küçük yağ tanecikleri

Yağ tanecikleri + Su ( Lipaz aracılığıyla) = Yağ asitleri + Gliserol


HORMON TABLOSU (Ellerimin gölgesi de çıkmış , kusura bakmayın .  )

Büyütmek için tıklayınız, esas boyutları 1266x950.